19 września – 16 listopada 2002 r.

fot. Franciszek Grzywacz, projekt plakatu: Bogumiła Twardowska-Rogacewicz

Magdalena Abakanowicz urodziła się w 1930 r. w Falentach pod Warszawą. Obecnie mieszka i pracuje w Warszawie.
Studiowała w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie w latach 1950 – 1954 malarstwo w pracowni Marka Włodarskiego oraz tkaninę. Po studiach zajmowała się malowaniem monumentalnych gwaszy.
W latach sześćdziesiątych tworzyła wykonane ręcznie tkaniny unikatowe, które z czasem, wraz z rozwojem opracowanej przez artystkę oryginalnej techniki tkanej formy, stają się samodzielnymi, trójwymiarowymi obiektami, znanymi jako ABAKANY. W 1965 r. M. Abakanowicz otrzymała za “Abakany” Grand Prix na Biennale w Sao Paulo, co przyniosło jej sławę światową. W latach siedemdziesiątych zmieniła skalę, technikę i tworzywo swych prac. Zrealizowała ogromne cykle rzeźb figuratywnych i niefiguratywnych z tkaniny jutowej i żywicy, które nazwała ALTERACJAMI. W skład tego cyklu wchodzą m.in. GŁOWY (1973 – 1975), POSTACI SIEDZĄCE, RĘKA (1974) i PLECY (1976 – 1982).
Kolejny cykl – EMBRIOLOGIA (1978 – 1980) to sekwencja ośmiuset owalnych form z juty workowej, liny konopnej, sizalu i nylonu, z których sześćset pokazanych zostało w Pawilonie Polskim na Biennale w Wenecji w 1980r. w tym roku powstała również KLATKA. Lata osiemdziesiąte w twórczości artystki to prace plenerowe, zaprojektowane i zrealizowane w konkretnych przestrzeniach, wykonane z kamienia, drewna, metalu, eksponowane w naturalnym i kulturowym środowisku, z którego inspiracji powstały: KATHARSIS – trzydzieści trzy figury brązowe w Celle (Włochy 1985), NEGEV – siedem kamiennych kręgów dla Israel Museum w Jerozolimie (1987), PRZESTRZEŃ SMOKA – dziesięć metaforycznych głów zwierzęcych z brązu w Parku Olimpijskim w Seulu (Korea Płd., 1988). w latach dziewięćdziesiątych powstały: PRZESTRZEŃ DZIEWIĘCIU FIGUR dla Wilhelm Lehmbruck Museum w Duisburgu (Niemcy, 1990), GŁOWY ROZUMNE, RĘKODRZEWA (USA, 1993), SARKOFAGI W SZKLANYCH DOMACH dla Storm King Art. Centre w Mountainville (USA, 1994), BRĄZOWY TŁUM – trzydzieści sześć figur (USA, 1995), PRZESTRZEŃ NIEZNANEGO WZROSTU w Europos Park w Wilnie (1999) oraz inne.
Obok monumentalnych prac w przestrzeni artystka zrealizowała również m.in.: cykl INKARNACJE (1985 – 1989) – liczący sto trzydzieści pięć odlewanych w brązie twarzy artystki oraz głów zwierzęcych, ANDROGYN (1984 – 1988), GEMINATI (1989 – 1990), GŁOWY ZWIERZĄT KOPYTNYCH (1989 – 1991), ŁUKASZ (1989).
Do najważniejszych z tego czasu, później kontynuowanych cykli należy TŁUM I (1986 – 1987) oraz GRY WOJENNE (1987 – 1995). Za te monumentalne prace z drewna i metalu, wystawione w Museum P.S. I w Nowym Jorku, Magdalena Abakanowicz otrzymała prestiżową nagrodę Distinction in Sculpture przyznawaną przez Nowojorskie Centrum Rzeźby (1993).
Lata dziewięćdziesiąte to RAGAZZI (1990 – 1992) w tym “Infantes”, “Figura na zielonym kole” (1992), PUELLAE (trzydzieści trzy brązowe postaci, 1992), CYRK – Furgon (1992), ZWIERZĘTA (1992 – 1995), RĘKODRZEWA (1994), MANUS (1994) oraz brązowe CZASZKI (1999) odlane dla Metropolitan Museum Of Art w Nowym Jorku.
W latach 1990 – 1991 powstał oryginalny projekt architektury arborealnej, który wygrał konkurs na zagospodarowanie Wielkiej Osi Paryża (rejon La Defense) i został skierowany do realizacji. W połowie lat dziewięćdziesiątych artystka zajmowała się także choreografią, tworząc projekty i układy dla polskich i japońskich tancerzy.
W latach 1994 – 1997 powstała HURMA – sto pięćdziesiąt postaci dziecięcych i dorosłych, cykle monumentalnych, metaforycznych głów z brązu, zwierzęta, ptaki.
W latach 1989 – 1999 artystka zrealizowała cykl plenerowy owalnych form w Wilnie, rozpoczęła także pierwsze grupy “idących figur” wykonanych z juty a potem z brązu.
W 2000r. powstał TŁUM 95 FIGUR, stojących i idących.
W 2001r. artystka otrzymała w USA nagrodę Visionaries Craft Museum w Nowym Jorku za całokształt twórczości.
Kolejną, pierwszą w Polsce realizacją plenerową będzie grupa stu żeliwnych postaci NIEROZPOZNANI, uroczyście odsłonięta w Poznaniu w październiku 2002r.

Magdalena Abakanowicz w latach 1965 – 1990 była profesorem PWSSP, obecnie Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu, wykładała też na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles i w Fullerton (USA) oraz na uczelniach w kanadzie i Australii. Otrzymała doktoraty honorowe Royal College of Art w Londynie, Rhode Island School of Design (USA), Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi oraz wiele nagród krajowych i zagranicznych, m.in. Gotfrieda von Herdera (Wiedeń), Krzyż Kawalerski Orderu Sztuki i Literatury (Paryż), Nagrodę Sztuki im. Leonarda da Vinci (Meksyk). Artystka jest członkiem honorowym Akademii Sztuki w Berlinie, Amerykańskiej Akademii Sztuki i Literatury oraz Royal College of Art w Londynie.

Magdalena Abakanowicz jest autorką ponad 100 wystaw indywidualnych w galeriach i muzeach Europy, obu Ameryk, Australii, Japonii, m.in.: Zachęta, Warszawa 1965, Stedelijk Van Abbemuseum Eindhoven 1968, Pasadena Art. Museum, Los Angeles 1971, Whitechapel Art Gallery, Londyn 1975, Zachęta, Warszawa 1975, National Gallery of Victoria Melbourne 1976, Pawilon Polski Biennale Wenecja 1980, Musee d`Art Moderne de la Ville de Paris 1982, Museum of Contemporary Art, Chicago 1982, Xavier Fourcade Gallery, Nowy Jork 1984, Mucsarnok, Pałac Wystaw, Budapeszt 1988, Staedel Museum Frankfurt 1989, Sezon Museum of Modern Art, Tokio 1991, Muzeum Sztuki, Łódź 1991, Institute of Contemporary Art P.S. I Musem, Nowy Jork 1993, BWA Kraków 1993, Marlborough Gallery Madrid 1994, Yorkshire Sculpture Park, Wielka Brytania 1995, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa 1995, Charlottenborg Exhibition Hall, Kopenhaga 1996, Marlborough Gallery, Nowy Jork 1997, Miami Art. Museum, Floryda 1997, Marwan Hoss Gallery, Paryż 1998, Starmach Gallery, Kraków 1998, Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork 1999, Les Jardins du Palais Royal, Paryż 1999, Basel Art. Fair, Szwajcaria 1999, Marlborough Gallery Nowy Jork 2000.

Artystka brała udział w m.in.: Biennale International de la Tapisserie, Lozanna 1962 – 1967, 1985, VII Biennale de Sao Paulo 1965, XXXIV Biennale di Venezia, Wenecja 19668, 1980, 1995, International Open Air Sculpture Biennial, Antwerpia 1983, The Biennial ofSydney 1986, Fuji Sankei Sculpture Biennial Japonia 1993.

Prace Magdaleny Abakanowicz znajdują się w ponad siedemdziesięciu muzeach, galeriach i publicznych kolekcjach na całym świecie.

fot. Krzysztof Komorowski

Obszary sztuki wyznaczone przez Magdalenę Abakanowicz tworzą osobny wszechświat, swoiste uniwersum, którego autorka jest kreatorem. Esencją tego świata wydaje się być żywioł ziemi, podstawowa substancja, z której zbudowane są wszystkie dzieła artystki. Rzeźby Abakanowicz czerpią swą moc z siły ziemi. Są monumentalne, masywne, oddziałują skumulowaną energią na miarę potęgi żywiołu. Powołane do istnienia poddawane zostają organicznym procesom życia: ulegają działaniu natury i czasu, ciągłym przemianom i wreszcie – śmierci. Przestrzeń sztuki artystki zaludniają tłumy istot, których bryły mają często odpowiedniki wśród biologicznych przejawów życia na ziemi.
Magdalenę Abakanowicz fascynuje idea mnogości, multiplikacji form z pozoru identycznych, współistniejących ze sobą w tłumie a jednocześnie samotnych, pozostawionych samym sobie w chaosie świata. O podziwie wobec idei jedności w różnorodności autorka pisze: “Czuję onieśmielenie wobec ilości, gdzie liczenie już nie ma sensu, wobec niepowtarzalności w tej ilości: wobec tworów natury w stadach, gromadach, gatunkach, gdzie każdy osobnik podporządkowany masie zachowuje cechy różniące go od innych. Gromada ludzi czy ptaków, owadów czy liści – to tajemniczy zbiór wariantów pewnego wzoru. Zagadka działania natury, nie znoszącej dokładnych powtórzeń, czy nie mogącej ich dokonać. Tak jak ręka człowieka nie potrafi powtórzyć własnego gestu. Zaklinam to niepokojące prawo włączając własne, nieruchome stada w ten rytm” (cytat za: Magdalena Abakanowicz, katalog wystawy, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa 1995, s. 136.). Niejednokrotnie postaci w tłumach czy to siedzące, stojące, odwrócone, czy będące gdzieś w drodze, wydają się pozbawione wnętrza. Ich cielesna powłoka staje się tylko kruchą skorupą, która nie jest już w stanie wypełniać swojego głównego zadania – ochrony tajemnicy wnętrza, jego istoty. Tłumy ciał okaleczonych życiem wędrują przez dany im czas. Jego nieubłagalnemu działaniu wydaje się być poddana także ich materia rzeźbiarska. Powierzchnia rzeźb artystki bez względu na materiał – włókno, kamień, odlew brązowy, drewno czy struktura workowa, uformowana jest na wzór tkanek organicznych. Jest niewygładzona, chropowata, jakby proces przeobrażeń został zatrzymany w punkcie non finito, bez ostatecznego zakończenia.
Rozpisana w czasie twórczość Magdaleny Abakanowicz jest pewnego rodzaju kosmogonią. Na nowo próbuje przywoływać kolejne formy istnienia życia. Początkowo artystka buduje “organizmy pierwotne”, których konstrukcja to chaos grubo tkanych splotów i gmatwaniny węzłów i lin. Niektóre spośród form tego typu tworzą serię “Abakanów”. Z biegiem czasu artystka tworzy kolejne prace: pojawia się “Embriologia” – świat istot workowatych, napęczniałych życiem. Jeszcze później ich miejsce zajmują organizmy o coraz bardziej skomplikowanej strukturze: zwierzęta, ptaki, tłumy postaci antropomorficznych. Dzieła ostatnich czasów bliskie są już problemom industrializacji. Monumentalne realizacje z pniami i konarami drzew zakutych w metalowe obręcze i okowy to “Gry wojenne”, symbol cywilizacji zwyciężającej Naturę. Niektóre z realizacji monumentalnych nawiązują do zakrojonych na wielką skalę działań sztuki ziemi albo nawet do zachowanych do dziś z czasów prehistorycznych potężnych menhirów, kręgów kamiennych zakreślających magiczne obszary sztuki. Magdalena Abakanowicz kreuje także rzeczywistość wyprzedzającą cywilizację współczesną. W projekcie architektury arborealnej tworzy wizję z pozoru nierealną, na miarę architektury przyszłości, która jednak jest projektem w pełni realnym, przeznaczonym do realizacji w konkretnym miejscu – w Paryżu.
Sztuka Magdaleny Abakanowicz jest zmysłowa i cielesna. Jest odczuciem Natury, próbą przeniknięcia istoty życia i przekazania w materii sztuki jej niepojętych procesów: stawania się, istnienia i przemijania w niekończącym się biegu czasu. Jej wizja jest odkrywaniem tajemnicy istnienia i badaniem fundamentalnych praw bytu.

Joanna Mielech
Kurator wystawy: Henryk Gac