09.05 – 09.06.2014

Artysta sprawdzonych kryteriów

Adam Styka należy do pokolenia, które, wychowane na ideałach awangardy, nigdy nie uznało światopoglądu postmodernizmu. Dlatego jego sztuka do dziś zachowała zamierające w młodym pokoleniu właściwości, od niedawna szacowane jako wartości wysokiej próby: konsekwencję w rozwijaniu raz wybranej drogi poszukiwań artystycznych, indywidualność wyróżniającą twórczość artysty wśród wszystkich innych i respektowanie czynnika piękna.

Wyboru swojej drogi twórczej dokonał Styka wcześnie, jeszcze w czasie studiów w Akademii Sztuk Pięknych. I wybór ten go jednoznacznie związał z awangardą lat 60-tych. Toteż brał udział we wszystkich niemal, w owych czasach ważnych dla naszej sztuki wydarzeniach artystycznych, stymulujących jej rozwój. Już w roku zakończenia edukacji, 1966, uczestniczy w Sympozjum Artystów – Plastyków i Naukowców pod hasłem “Sztuka w zmieniającym się świecie” w Puławach, a w następnych latach w Plenerze Koszalińskim w Osiekach, Sympozjum “Złotego Grona” w Zielonej Górze i w Sympozjum “Wrocław 70”.

W Puławach otworzył artysta rozwijany do 1972 r. cykl reliefów metalowych pod nazwą “Stymulatory”, który przyniósł mu powszechne uznanie. “Stymulatory” konstruowane były z metalowych kształtek, równolegle i rytmicznie przebiegających po metalowej płaszczyźnie podłoża. Nieprzyjazną surowość tego rytmu łagodziła zazwyczaj owalna czy kolista forma; czasem wynikająca z tworzącej łuk linii zakończenia listew, częściej wycięta z blachy i nałożona na ich strukturę. Mimo twardej kanciastości i chłodu metalowego tworzywa “Stymulatory” Styki miały coś z muzycznej harmonii, a nawet nutę liryzmu.

W owych latach 60-tych interesowały artystę w sztuce przede wszystkim przestrzeń, ruch i światło, czego wyrazem obok “Stymulatorów” były m.in. wielkoformatowe realizacje w ramach wspomnianych spotkań artystycznych, czy instalacja z 1968 r. w trzech salach Galerii “Pod Moną Lizą”. Pierwszą zajęły statyczne reliefy z metalu, drugą – obiekty kinetyczne, w trzecich, zaciemnionej, umieścił artysta proste, powtarzalne elementy dużych wymiarów, objęte trzema strumieniami światła w barwach triady Mondrianowskiej: czerwieni, żółcieni i błękitu.

Wprawdzie braki materiałowe i ograniczenia warsztatowe zmusiły twórcę u początku lat 70-tych do porzucenia pracy w metalu i zajęcia się malarstwem, ale konsekwencja działania w raz wybranym nurcie sztuki pozostała niezmiennym przymiotem artysty.
Poza drzwiami jego pracowni przetaczały się kolejne mody przeniesione z Zachodu Europy, jak nowa figuracja, arte povera czy konceptualizm, a w latach 80-tych szczególnie forytowana u nas sztuka publicystyczna: zaangażowana politycznie i społecznie albo związana z codziennym życiem. Żadna z tych form wypowiedzi artystycznych nie zdołała Styki uwieść i wciągnąć w swój obszar działania. Wprawdzie w 1976 r. przeżył krótki incydent z malowania przedstawieniowego, ale nie było to związane z żadnymi wpływami z zewnątrz i już w 1979 r. wrócił do geometrycznej abstrakcji, by do dziś pozostać jej wierny.

Odtąd rozpoczęła się czysto malarska droga twórczości artysty, która ujawniła ze znacznie większą wyrazistością niż jego metalowe reliefy, kolejną obok konsekwencji, cechę sztuki i osobowości artysty. Jest nią walka między emocjonalnością, wyrażającą się w ekspresji form i barw, a dążeniem do ładu.

W latach 80-tych ten moment ekspresji ujawniał kolor i stworzony przez artystę, charakterystyczny ślad przecinających się dwóch lub trzech pociągnięć pędzla – znak rozpoznawczy twórcy. Wypełniając płaszczyznę obrazu nadawały jej one niespokojną, migotliwą wibrację i głębię. Jednocześnie w tych samych latach 80-tych pojawia się geometryczny podział malarskiego pola ciemną lub jasną kreską przebiegającą przez środek, na jednej trzeciej czy czwartej wysokości obrazu; na prostokąty, kwadraty lub z kołem wpisanym w kompozycję. Jest to, przeciwstawione ekspresyjnej wibracji przestrzeni, jej intencjonalne i skuteczne porządkowanie.
Proces ten będzie się stale nasilał. W latach 90-tych coraz częściej miejsce wspomnianych znaków, charakteryzujących do niedawna malarstwo artysty, zajmują zrytmizowane, równoległe ślady pociągnięć pędzla, tworzące coraz bardziej uporządkowane struktury, a geometryczne podziały pola obrazu nabierają potęgującej się wyrazistości.

W ostatnim dziesięcioleciu osiągnął Adam Styka apogeum swojej twórczości malarskiej. Zawsze rozpoznawalne cechy indywidualności w jego sztuce nabrały nowej jakości i siły. Dokonało się to dzięki konsekwentnemu zdążaniu artysty do redukcji i syntezy. Pociągnięcia pędzla przeistoczyły się w regularne formy cegiełek, z których buduje twórca logiczną, przekonywającą całość. Ogląda się jego prace z satysfakcją uspokojenia, równowagi i równocześnie odczucia tajemnicy ukrytej za murami, w głębi przestrzeni jego symetrycznych, monumentalnych, wirtualnych budowli.

Bożena Kowalska

Adam Styka (ur. 1940) – malarz abstrakcjonista, grafik, pedagog. Studiował na PWSSP w Łodzi w pracowni prof. Mariana Jaeschke. Dyplom z wyróżnieniem otrzymał w 1965 roku, w 1991 roku zdobył tytuł profesora tytularnego. Pełnił funkcję kierownika Katedry Malarstwa i Rysunku na Wydziale Grafiki i prorektora ASP w Warszawie. Prowadzi zajęcia na Wydziale Artystycznym UMCS w Lublinie, od 2010 r. – pracownię malarstwa w Wyższej Szkole Informatyki Stosowanej i Zarządzania w Warszawie na kierunku Grafika.

Laureat licznych nagród i wyróżnień, m.in. Nagroda Publiczności – Sympozjum Artystów Plastyków i Naukowców “Sztuka w zmiejającym się świecie”, Puławy 1966, Stypendia Twórcze Ministra Kultury i Sztuki 1968, 1984, 1986, 1989, Nagroda Indywidualna Ministra Kultury i Sztuki 1977, Premio Internationale – “Apollo Musagete” Talia (Włochy) 1985, Wyróżnienie – XXI Międzynarodowy Festiwal Malarstwa, Cagnes Sur Mer (Francja) 1989, Nagroda Indywidualna I stopnia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2002, Roczne Stypendium Twórcze – The Society for Arts of Chicago (USA) 2004, Srebrny Medal Gloria Artis 2012.
Prace w zbiorach: Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Narodowego w Przemyślu, Muzeum Narodowego w Szczecinie, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Muzeum Voor Constructieve “Mondriaan Huis” w Amersfoort (Holandia), Muzeum Ziemi Chełmskiej w Chełmie, Muzeum Lubelskim w Lublinie, Muzeum Architektury we Wrocławiu, Muzeum ASP w Warszawie, Muzeum ASP we Wrocławiu, Muzeum Północno-Mazowieckim w Łomży, Muzeum Miasta Sztuki Talla (Włochy), Centrum Sztuki “Studio” w Warszawie, Mazowieckim Centrum Kultury i Sztuki w Warszawie, Mazowieckim Centrum Sztuki Współczesnej “Elektrownia” w Radomiu, The Society for Arts w Chicago, Biurze Wystaw Artystycznych: w Jeleniej Górze, Lublinie, Rzeszowie, Sandomierzu, Szczecinie i w Warszawie, Galerii Sztuki Współczesnej w Ostromecku i Garwolinie oraz w kolekcjach prywatnych w kraju i za granicą.

Ważniejsze wystawy indywidulane:

1968 – Galeria “Pod Moną Lizą”, Wrocław, 1983 – Galeria “Zapiecek”, Warszawa,

1983 – Galeria Sztuki, Toruń, 1985 – Galeria Centrum Sztuki “Studio”, Warszawa,

1985 – Salon Sztuki Współczesnej BWA, Łódź,

1985 – Galeria Sztuki BWA, Jelenia Góra,

1986 – Galeria “Del Paiolo” Pałac Rucellai, Florencja (Włochy),

1986 – Galeria Południowa BWA, Zamek Książąt Pomorskich, Szczecin,

1986 – Galeria Sztuki BWA, Lublin,

1987 – “Galeria 72” Muzeum Okręgowe, Chełm,

1988 – Muzeum Zamek, Sandomierz,

1990 – “Art. Galery” BWA, Olsztyn,

1996 – Galeria Sztuki ” Pod podłogą”, Lublin,

1997 – Galeria Sztuki “3A”, Warszawa,

2001 – Galeria “Test”, Warszawa,

2002 – Muzeum, Galeria Sztuki Współczesnej, Łomża,

2002 – Muzeum ASP, Wrocław,

2004 – Art. Gallery “1112”, Chicago (USA),

2011 – Salon Akademii, Warszawa,

2011 – Muzeum Lubelskie, Lublin,

2012 – Muzeum – Zamek, Sandomierz,

2013 – Biuro Wystaw Artystycznych, Ostrowiec Świętokrzyski,

2013 – Centrum Kultury i Promocji, Jarosław,

2013 – Galeria Sztuki Współczesnej, Przemyśl,

2013 – Galeria Sztuki im.Jacka Sempolińskiego, Nałęczów,

2014 – Muzeum Kresów, Lubaczów,

2014 – Biuro Wystaw Artystycznych, Rzeszów,

2014 – Biuro Wystaw Artystycznych, Jelenia Góra.

Brał udział w ponad 200 prestiżowych wystawach zbiorowych sztuki polskiej w kraju i zagranicą m.in.:

1968 – III Festiwal Sztuk Plastycznych – Pawilon BWA, Sopot,

1985 – Wystawa Malarstwa “Abstrakcja polska” – Galeria “J” Budapeszt (Węgry),

1986 – Współczesne malarstwo Polskie – Castel del Ovo, Neapol (Włochy),

1986 – I Miedzynarodowe Triennale Rysunku im. P.Kulisiewicza – Muzeum Okręgowe, Kalisz,

1987 – Wystawa “Realizm – metafora – geometria”– Palais Palfty, Wiedeń (Austria),

1987 – Wystawa Malarstwa Polskiego – Salon Sztuki Domu Artysty Plastyka, Moskwa (Rosja),

1988 – IV Międzynarodowe Triennale Rysunku – Muzeum Architektury, Wrocław,

1989 – XXI Międzynarodowy Festiwal Malarstwa – Cagnes-Sur-Mer (Francja),

1991 – Międzynarodowe Targi Sztuki XX wieku “Lineart” – Gent (Belgia)

1992 – Wystawa Współczesny Rysunek Polski – Group Galery, Gloasgow (Szkocja),

1996 – Wystawa ” Contemporary Warsaw Masters” – “Gallery 1112”, Chicago (USA),

1996 – XVI Festiwal Współczesnego Malarstwa Polskiego – Muzeum Narodowe, Szczecin,

1997 – V Międzynarodowe Triennale Sztuki – Muzeum Majdanek, Lublin,

2001 – Wystawa Sztuki Polskiej – Galeria Instytutu Polskiego, Paryż (Francja),

2002 – Wystawa Grafiki i Rysunku – Galeria Sztuki “Codice”, Mexico (Meksyk),

2003 – Wystawa “Current Polish Art.” – Galeria Sztuki Współczesnej, Bańska Bystrzyca (Słowacja),

2003 – Wystawa ” Malarstwo abstrakcyjne – światło” – Muzeum Narodowe, Szczecin,

2003 – Wystawa Sztuki Konkretnej i Abstrakcyjnej – Muzeum Mondriana, Amersfoort (Holandia),

2003 – Wystawa “Grafiki i Rysunku” Centrum Sztuki “Recoleta” Bounes Aries (Argentyna),

2004 – Międzynarodowa Wystawa Sztuki “Begegnungen – Spotkania” – Centrum Sztuki Wolfenbüttel (Niemcy),

2004 – Polska Sztuka Współczesna – Galeria Sztuki “Arka”, Wilno (Litwa),

2004 – Wystawa Polskiej Sztuki Współczesnej – Galeria Sztuki CDAP – Kijów (Ukraina),

2004 – Wystawa Sztuki – “Bunt i Powinność” – Galeria Narodowa Sztuki “Zachęta”, Warszawa,

2006 – Wystawa Współczesne Polskie Malarstwo i Grafika – Centrum Sztuki Współczesnej, Sofia (Bułgaria)

2010 – Wystawa “W kręgu warszawskiej ASP” – Muzeum Warmii i Mazur – Galeria Sztuki “Zamek”, Reszel,

2012 – XVII Wschodni Salon Sztuki – Muzeum Lubelskie, Lublin,

Wystawa ze środków finansowych: Miasta Jelenia Góra.

9 kwietnia – 5 maja 2014 r.

Sztuka domowych obsesji

Baśniowe obrazy Magdaleny Bors przywołują na myśl domową magię powołaną do życia przez obsesyjne pragnienie. Na wystawie prezentowane były prace z dwóch serii wykonanych w latach 2006-2011.

W pierwszej serii, Ojczyzny, ze zwyczajnych materiałów i codziennych domowych bibelotów wyłaniają się baśniowe sceny. Wełna wije się tworząc arkadyjski pejzaż ukryty pod stolikiem do kawy; rozsypane kostki cukru powstają z kuchennej podłogi, by zbudować zaczarowany zamek.

Prace Bors to subtelne nawiązania do europejskiego folkloru, absorbujące jego istotę bez przywiązania do konkretnej opowieści. Zawierają jednak także echa Australii, dyskretnie nawiązując do bardziej współczesnych mitologizacji krajobrazu Antypodów.

Podczas gdy Ojczyzny wyrażają nasze pragnienie czegoś magicznego pośród nudy codziennego życia, druga seria Magdaleny Bors, Siódmy dzień, bardziej bezpośrednio odnosi się do wzajemnej zależności tworzenia i obsesji. W każdej z prac odtworzony został ikoniczny krajobraz w niezwykłej formie i miejscu. Fragmenty układanki łączą się w jaskrawą rafę koralową; sterty starych gazet uformowane są na podobieństwo Dwunastu Apostołów, geologicznej atrakcji turystycznej na południowym brzegu australijskiego stanu Wiktoria; unikalne struktury Bungle Bungles (pasma górskiego w Australii Zachodniej) zostały wyszydełkowane.

Jednak mimo wielkiego wysiłku, twórcy patrzą na rezultaty swojej pracy z konsternacją. Czym jest owa obsesja, która kazała im stworzyć tego rodzaju sceny? Czy akt tworzenia jest rodzajem szaleństwa?

Wystawa zorganizowana została dzięki uprzejmości Beaty Cegielskiej i Galleri Image (Aarhus)

Magdalena Bors urodziła się w 1976 roku w Antwerpii w Belgii, a obecnie mieszka i pracuje w Melbourne w Australii. Dyplom licencjacki w zakresie sztuk pięknych, fotografii, uzyskała na RMIT University w Melbourne. Wystawiała w różnych miejscach w Australii i Europie. Prace jej znalazły się na wystawie „Fantazja”, kuratorowanej przez Alasdaira Fostera, pokazywanej w kilku miastach w Australii oraz na festiwalu Photoquai w Paryżu w 2009 roku. Simon Gregg omawiał jej prace w swojej książce „New Romantics: Darkness and Light in Australian Art” (Australian Scholarly Publishing 2011), analizującej “powrót do pasji w sztuce, oraz powrót do nastroju i wrażenia”. “Sztuka domowych obsesji” jest pierwszą wystawą Magdaleny Bors w Polsce.

Jeleniogórskie BWA, po gdańskim CSW Łaźnia, jest drugą galerią, w której wystawa była pokazywana, wcześniej prezentowana była w Galleri Image w Aarhus (Dania).

Karkonosze. Fotografia Hand Made to wystawa współczesnej fotografii, dla której pojęcie czasu istnieje inaczej. Jest to czas, który zatrzymał się dawno temu i istnieje w stanie pewnego rodzaju zawieszenia w fotografii tylko niektórych twórców.

Wszystkie prace zbliża wspólny klimat nostalgicznego pejzażu Karkonoszy, który przedstawiony w wersji czarno-białej podobny jest do fotograficznych wyobrażeń tych gór sprzed stu lat. Artyści, którzy taki sposób twórczości fotograficznej kultywują, kontynuują bogate tradycje artystyczne sztuki tej części Europy, w ich fotografiach góry symbolizują odwieczną tęsknotę za nieosiągalnym. Należy dodać, że prace, które prezentowane były na wystawie to klasyczne fotografie srebrowe, co wyróżnia je wśród powszechnej digitalizacji i nudy powszechności fotografii cyfrowej. Wybór techniki klasycznej był w tym wypadku niezwykle ważny: wymagał od artystów skupienia, koncentracji i uważności w każdym momencie kreacji. Dlatego wydaje się być w dziedzinie fotografii nurtem najbardziej osobistym.

Joanna Mielech – kurator wystawy

We wstępie do katalogu towarzyszącego wystawie Piotr Komorowski (zresztą uczestnik tej wystawy) napisał:

„Klasyczna fotografia srebrowa jest jak dobra, sprawdzona marka wina. Jej koneser nie musi poddawać się ryzyku kosztowania nowych odmian. A jeśli to robi, to i tak najczęściej powraca do wyrafinowanego smaku tego, co potwierdziło swoją zasadność przez minione lata. Negatywowo – pozytywowa metoda powoływania do istnienia obrazów fotograficznych jest zadaniem trudnym, opartym o kapryśne, zmienne warunki obróbki, podczas której trudno o kliniczną powtarzalność efektów. (…) W specyfice pracy, w jej alchemii, a także w mozolnej drodze od naświetlenia – do gotowego zdjęcia, zwolennicy fotografii analogowej odnajdują znaczenia, które oparte są na procesie przemian nie poddanych w sposób ostateczny dyspozycji maszyn i instrukcji ich obsługi. Zorientowanie sensu niniejszej wystawy wokół tej metody to także hołd złożony tym, którzy – jak do tej pory – najpełniej zapisali strony znaczącej opowieści fotograficznej o regionie.

Rękodzieło, którego odmianą jest fotografia klasyczna, pomimo zauważalnego w ostatnich latach powtórnego nią zainteresowania, pozostaje coraz bardziej dyscypliną niszową, hermetyczną, chętnie też poddającą się kultywowanej mitologizacji prowadzącej do pewnej formy elitaryzmu. Dla artystów biorących udział w wystawie Karkonosze. Fotografia Hand Made jest ona okazją do wyjątkowej celebracji wyznawanej przez nich metody. Z punktu widzenia organizatorów zaś, stanowi ona skuteczne pole do realizacji oryginalnej formuły wystawienniczej, porządkującej, ale i w pewnym sensie nobilitującej uczestników tej interesującej prezentacji”.

Artyści, którzy wzięli udział w wystawie:

Ewa Andrzejewska

Waldemar Grzelak

Janina Hobgarska

Jacek Jaśko

Piotr Komorowski

Krzysztof Kuczyński

Marek Liksztet

Wojciech Miatkowski

Tomasz Mielech

Janusz Moniatowicz

Wacław Narkiewicz

Krzysztof Niewiadomski

Tomasz Olszewski

Zygmunt Trylański

Jerzy Wiklendt

Wojciech Zawadzki

Wystawy pokazane zostały w:

Galerii N w Jabloncu nad Nisou w Czechach 29.04.2014 – 22.05.2014

i w Pałacu Staniszów – Centrum Sztuki 04.10.2014 do 31.10.2014

Wystawa: Karkonosze. Fotografia Hand Made jest częścią projektu „Przestrzeń”, który współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, środków budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Nysa oraz Miasta Jelenia Góra i Starostwa Powiatowego w Jeleniej Górze.

Dotknąć obrazu

Każde miejsce zamieszkiwane przez człowieka ma swoje genius loci. Niekiedy jest ono zauważalne wprost w powszednim, codziennym oglądzie, innym razem jego głębsze, symboliczne znaczenie jest ukryte pod warstwą zewnętrznych odniesień. Karkonosze wraz z innymi pasmami górskimi otulającymi Jelenią Górę noszą obydwie powyższe cechy. Od stuleci stanowią kontekst miasta, będąc najpierw jego nieco magicznym tłem, potem zaś kulturowym i ekonomicznym zapleczem.

Geografia, ukształtowanie terenu, aspekty niegdyś strategiczno – obronne, dzisiaj zaś turystyczno – rekreacyjne i klimatyczne, decydują o szczególnym miejscu tych gór w świadomości mieszkańców, a także odwiedzających to miejsce przyjezdnych. Znaczącą, jeżeli nie wiodącą rolę pełniły Karkonosze jako inspiracja dla działań artystycznych zapoczątkowanych jeszcze w XVIII wieku., potem zaś, w drugiej połowie XIX stulecia zintensyfikowanych przez mieszkańców kolonii artystycznych powstałych w Szklarskiej Porębie i Jagniątkowie. W interesującym szkicu Region Karkonoszy – jego sztuka i tożsamość we współczesnej historii sztuki Agata Rome–Dzida pisze, iż cechą tych zogniskowanych głównie wokół malarstwa działań była ucieczka od aktualnych prądów i tendencji w malarstwie tego czasu. (…) Była równie przemyślanym skazaniem siebie i swojej sztuki na peryferie w imię zachowania autonomii własnej kreacji i utopijnej wiary, że świat inny, lepszy możliwy jest do skonstruowania.

Fascynacje tworzących tu do 1945 roku artystów niemieckich znalazły kontynuację w działaniach twórców polskich osiadłych na tych terenach po II wojnie światowej. Szczególnie interesujące okazały się dokonania na polu fotografii artystycznej. Już w 1946 roku w Karkonosze zawitał Jan Bułhak z postulatem przedstawienia wówczas egzotycznej nieco krainy szerokim odbiorcom z Polski, dla których ziemie te były jeszcze nieznaną, intrygującą tajemnicą. W następnych latach Karkonosze nabrały szczególnego znaczenia dla dynamicznie rozwijającej się jeleniogórskiej fotografii, co uosabiały w swojej twórczości tak znane, w pewnym sensie historyczne już postacie życia fotograficznego, jak Jan Korpal, Emil Londzin, Tomasz Olszewski, Jan Kotlarski, Waldemar Wydmuch, Jerzy Wiklendt, Maciej Bożek, Wacław Narkiewicz, Zygmunt Trylański i wielu innych. Towarzyszyły temu inicjatywy związane z szerszym, instytucjonalnym wsparciem miejscowych władz dla fascynacji etosem górskiego pejzażu. W 1980 roku z inicjatywy Jeleniogórskiego Towarzystwa Fotograficznego powstała cykliczna, o zasięgu ogólnopolskim, impreza prowadzona do dzisiaj przez Jeleniogórskie Centrum Kultury, pod nazwą Biennale Fotografii Górskiej, której akcenty w postaci wystaw towarzyszących i nagród specjalnych od lat promują Karkonosze na tle innych regionów Polski i Europy. Dwa lata wcześniej, w 1978 roku z inicjatywy Jerzego Olka miała miejsce w Jeleniej Górze znacząca wystawa zatytułowana Karkonosze Wielorakie, łącząca tradycyjne piktorialne punkty widzenia z elementami postkonceptualnej analizy obrazu. Pod nazwą Domek Myśliwski Karkonoszom były poświęcone coroczne plenery organizowane w latach 1975 – 1984 przez Jeleniogórskie Towarzystwo Fotograficzne, a ich efekty prezentowane były każdorazowo we własnej Galerii Towarzystwa.

Specyficzny górski i podgórski krajobraz otaczający Kotlinę Jeleniogórską również współcześnie stanowi jeden z ważniejszych tematów poruszanych w środowisku jeleniogórskich fotografów, czy to zrzeszonych w Jeleniogórskim Towarzystwie Fotograficznym, czy też skupionych wokół Jeleniogórskiej Wszechnicy Fotograficznej prowadzonej obecnie przez Wojciecha Zawadzkiego i Ewę Andrzejewską, czy też wreszcie działających w Karkonoskim Oddziale Związku Polskich Artystów Fotografików. W 2005 i 2006 roku Biuro Wystaw Artystycznych zorganizowało wyjątkową wystawę pt. Pamiątka z Karkonoszy, przy czym jej druga edycja poświęcona była fotografii i nowym mediom. Zamierzeniem wystawy było zobrazowanie związków artystów z górami opartych o ideę wspomnienia, nadbudowaną na prywatnej symbolice, mającej z założenia charakter osobistej notatki. W minionych latach w Jeleniej Górze oraz okolicznych miejscowościach galerie prezentowały szereg indywidualnych i zbiorowych wystaw poświęconych wprost lub pośrednio tematyce karkonoskiej. Adekwatnym do tego komentarzem ilustrującym pole aktywności jeleniogórskich fotografów, jest pełna lista autorów niniejszej wystawy, z których znakomita większość ma w swoim dorobku liczące się dokonania na polu fotografii krajobrazowej. Należy w tym miejscu wspomnieć o ogromnej ilości działań stricte amatorskich, o osobach nie zrzeszonych, które z pasją utrwalają uroki tych stron, co często stanowi katalizator do wkroczenia w dojrzalszy etap ukierunkowanej, świadomej twórczości.

Naszkicowane wyżej idee stanowią kanwę inicjatywy Jeleniogórskiego Biura Wystaw Artystycznych, ujętej pod nazwą Karkonosze. Fotografia Hand Made. Podejmuje ona próbę stworzenia szerokiej, lecz zwartej reprezentacji jeleniogórskiej fotografii zorientowanej wokół karkonoskiego krajobrazu. Przy doborze uczestników i kwalifikacji materiału zdjęciowego organizatorzy przyjęli czytelne kryterium weryfikacji. Przede wszystkim jest nim zdecydowane opowiedzenie się za twórczością, w której podjęty temat jest punktem wyjścia do wypowiedzi autorskiej, mającej wyraźnie określone konotacje artystyczne. Te same lub podobne miejsca są na wystawie pokazywane w sposób zróżnicowany: od paradokumentalnego, precyzyjnego zapisu, aż po swobodne, quasi malarskie interpretacje. Od szerokich panoramicznych wglądów – po wręcz morfologiczne ujęcia detali. Drugim elementem weryfikacyjnym jest technologia: do udziału w wystawie zaproszono autorów posługujących się klasyczną fotografią srebrową, stanowiącą dla większości współczesnych fotografów barierę trudną, lub wręcz niemożliwą do pokonania. Powszechna digitalizacja stała się bowiem faktem, który zdominował technikę i technologię fotografii, narzucając jej nie tylko swoistą mechanikę powstawania obrazu, ale i konsekwencje sytuujące się po stronie filozoficznej refleksji nad obrazem. Wybór klasycznej technologii, niezbyt precyzyjnie, lecz powszechnie nazywanej analogową, nie stanowi jednak w tym przypadku wskazania wartościującego, przedkładającego jedną metodę nad drugą. Jest on po części naturalną konsekwencją pewnej tradycji, którą kultywują między innymi osoby skupione wokół jeleniogórskiej szkoły fotografii. Określenie to, sformułowane przed laty przez Krzysztofa Jureckiego, rozumiane jest przez pryzmat zasady estetycznej opartej o ortodoksyjne podejście do natury medium, nawiązujące w swojej istocie do jego czystości gatunkowej. Warto podkreślić, iż określenie ortodoksyjny nie zawiera w sobie negatywnych konotacji, wręcz odwrotnie: wskazuje na prymarność pierwotnej zasady fotografii, będącej efektem oddziaływania światła i chemii a także ręcznej obróbki zdjęć, której istotą jest wyczuwalna na każdym etapie substancjonalność, materialność nośnika, który jest fizycznie dotykalny w procesie stawania się ostateczną, gotową fotografią.

W przypadku nośnika cyfrowego mamy do czynienia z pewną umownością. Obraz utajony (określenie znane z obszaru fotografii analogowej, a opisujące zmiany następujące w emulsji światłoczułej pod wpływem światła, ale jeszcze przed procesem wywołania) ma tu charakter permanentny: praktycznie zawsze jest on ukryty w formie zapisu elektronicznego na matrycy aparatu czy w dysku komputera. Aby go wyzwolić, uczynić widzialnym, należy doprowadzić do urządzenia dawkę energii elektrycznej. Jeśli jej zabraknie, utajnienie obrazu przyjmie postać ostateczną. Owa niematerialność nośnika jest cechą, która stanowi dla wielu artystów przyczynę rezygnacji z cyfrowego wymiaru fotografii. Współcześnie mają miejsce interesujące dyskusje na temat specyfik, podobieństw, ale przede wszystkim różnic występujących pomiędzy jedną a drugą metodą zapisu. Ich efektem jest między innymi wskazanie na kulturowe zmiany zachodzące w łonie samej fotografii, której etos z faktu zaświadczania o istnieniu świata przekształca się niekiedy w celebrację samej w sobie czynności fotografowania, jako rytuału biorącego w posiadanie całą dostępną rzeczywistość łącznie z jej peryferyjnymi, notatkowymi, nieistotnymi znaczeniami. Samo zaś odczytanie zapisu, ze względu na jego mnogość, a także płynącą z tego przypadkowość i błahość, bywa niekiedy już zbędna i nieatrakcyjna.

Wydaje się, że za wcześnie jeszcze, aby reperkusje związane z zastępowaniem fotografii klasycznej przez cyfrową rozpatrywać w jakimś ostatecznym, aksjologicznym ujęciu, zachodzące bowiem zmiany w kulturze trudno ad hoc obiektywizować. Rzeczywiste wartości wyłonią się w perspektywie historycznej. Natomiast warto dziś przypatrywać się, niejako od środka, całej dialektyce zmian, którym podlegamy za przyczyną nowych narzędzi będących efektem postępu technicznego. W moim przekonaniu niektóre wnioski poczynione z takiej wstępnej analizy uprawniają do postawienia tezy, iż natura tych zmian bywa niekiedy pozorna, a istota i sens przekazu pozostają, być może, niezmienne. W motcie do swojego znakomitego eseju Czy na pewno cyfrowa rewolucja? Stefan Czyżewski napisał: Obraz digitalny w fotografii, w rozumieniu rejestracji opartej o opozycje binarne, jest tak stary, jak druk fotografii przy użyciu rastra punktowego; tzw. obraz cyfrowy zarówno wydrukowany, jak i na ekranie monitora jest wciąż analogowy!

Jednakżeklasyczna fotografia srebrowa jest jak dobra, sprawdzona marka wina. Jej koneser nie musi poddawać się ryzyku kosztowania nowych odmian. A jeśli to robi, to i tak najczęściej powraca do wyrafinowanego smaku tego, co potwierdziło swoją zasadność przez minione lata. Negatywowo – pozytywowa metoda powoływania do istnienia obrazów fotograficznych jest zadaniem trudnym, opartym o kapryśne, zmienne warunki obróbki, podczas której trudno o kliniczną powtarzalność efektów, co z kolei stanowi zasadę w fotografii cyfrowej. Z tej przyczyny arkana pracy analogowej oparte są nie tylko o reżim technologiczny, ale i o specyficzne wyczucie graniczące z intuicyjnym dookreśleniem punktów granicznych procesu, którego apogeum stanowi decyzja o ostatecznej akceptacji wizualnych parametrów kopii. W specyfice pracy, w jej alchemii, a także w mozolnej drodze od naświetlenia – do gotowego zdjęcia, zwolennicy fotografii analogowej odnajdują znaczenia, które oparte są na procesie przemian nie poddanych w sposób ostateczny dyspozycji maszyn i instrukcji ich obsługi. Zorientowanie sensu niniejszej wystawy wokół tej metody to także hołd złożony tym, którzy – jak do tej pory – najpełniej zapisali strony znaczącej opowieści fotograficznej o regionie.

Rękodzieło, którego odmianą jest fotografia klasyczna, pomimo zauważalnego w ostatnich latach powtórnego nią zainteresowania, pozostaje coraz bardziej dyscypliną niszową, hermetyczną, chętnie też poddającą się kultywowanej mitologizacji prowadzącej do pewnej formy elitaryzmu. Dla artystów biorących udział w wystawie Karkonosze. Fotografia Hand Made jest ona okazją do wyjątkowej celebracji wyznawanej przez nich metody. Z punktu widzenia organizatorów zaś, stanowi ona skuteczne pole do realizacji oryginalnej formuły wystawienniczej, porządkującej, ale i w pewnym sensie nobilitującej uczestników tej interesującej prezentacji.

Wrocław, marzec 2014 r.

Piotr Komorowski

Dotknout se obrazu

Dotknout se obrazu

Každé místo obývané člověkem má své genius loci. Někdy je lze vypozorovat z jeho samotné každodennosti, jindy je jeho hlubší, symbolický význam skryt pod nánosem vnějších okolností. Krkonoše, jež spolu s jinými horskými masívy obklopují polskou Jelení Horu, se vyznačují oběma těmito atributy. Po staletí mají punc kromobyčejného místa, přičemž nejprve tvořily jakousi jeho magickou aureolu, aby se později staly kulturní a ekonomickou základnou.

Geografické aspekty či znalost terénu sehrávaly v dávných dobách stěžejní roli ve strategicko-obranných otázkách. Dnes hrají v myslích zdejších obyvatel, ale i návštěvníků těchto hor prvořadou roli aspekty turisticko-rekreační, potažmo klimatické. Krkonoše měly jakožto inspirační zdroj pro umělce nezanedbatelné, ne-li vůdčí postavení již v osmnáctém století, aby pak ve druhé polovině století devatenáctého tato inspirace ještě více zesílila díky tvůrčí činnosti obyvatel uměleckých osad vzniklých ve Sklářské Porubě a Jagniątkowě. Ve své zajímavé skice Krkonoše – jejich umění a místo v současných dějinách umění píše Agata Rome-Dzidová, že charakteristickým rysem těchto počinů, zejména z oblasti malířství, byl „útěk od dobových proudů a tendencí v malířství […]. Bylo to však též promyšlené odsunutí sebe i své tvorby na periférii ve jménu uchování si své osobité kreativity a utopické víry, že lze vytvořit nějaký jiný, lepší svět.“

Fascinaci Krkonošemi převzali po svých německých předchůdcích, kteří zde tvořili do roku 1945, jejich polští kolegové, kteří tato místa osídlili po 2. světové válce. Obzvláště pozoruhodnými se ukázaly počiny na poli umělecké fotografie. Již v roce 1946 zavítal do Krkonoš Jan Bułhak s plánem představit Polákům alespoň něco málo z těchto končin, jež pro ně až dosud byly prakticky neznámé a opředené navíc prazvláštním mystériem. V dalších letech se Krkonoše staly zcela zásadní lokalitou pro dynamicky se rozvíjející jelenohorskou fotografii, což se projevilo v tvorbě známých osobností, dnes již legendárních fotografů, jakými byli kupř. Jan Korpal, Emil Londzin, Tomasz Olszewski, Jan Kotlarski, Waldemar Wydmuch, Jerzy Wiklendt, Maciej Bożek, Wacław Narkiewicz, Zygmunt Trylański a řada dalších.

Ruku v ruce s tím šly i iniciativy spojené se širší, institucionální podporou místních úřadů, jež využily opojení nevšedním étosem této horské krajiny. V roce 1980 se z iniciativy Jelenohorské fotografické společnosti konal 1. ročník národní fotografické soutěže Bienále horské fotografie, která pod patronací Jelenohorského kulturního centra probíhá dodnes a která díky přidruženým výstavám a speciálním oceněním zviditelňuje Krkonoše nejen v Polsku, nýbrž i v Evropě. O dva roky dříve, tj. v roce 1978, proběhla v Jelení Hoře z iniciativy Jerzyho Olka významná výstava s názvem Rozmanité Krkonoše, jež v sobě snoubila klasické modely piktorální fotografie s prvky postkonceptuální analýzy obrazu. V letech 1975–1984 byly Jelenhorskou fotografickou společností pořádány rok co rok fotografické plenéry nazvané Domek Myśliwski (Hájovna), jejichž výsledky pak zmíněná organizace každoročně vystavovala ve své Galerii.

Specifikum horských a podhorských scenérií obklopujících Jelenohorskou kotlinu je v současnosti jedním z nejvíce skloňovaných témat v okruhu jelenohorských fotografů, resp. těch sdružených v Jelenohorské fotografické společnosti, potažmo kolem Jelenohorské fotografické univerzity (Jeleniogórska Wszechnica Fotograficzna) vedené Wojciechem Zawadzkim a Ewou Andrzejewskou a v neposlední řadě těch, kteří působí v krkonošské pobočce Svazu polských uměleckých fotografů. V letech 2005 a 2006 zorganizovala Sekce uměleckých výstav ojedinělou výstavu s názvem Památka z Krkonoš, přičemž druhý rok jejího konání byl tematicky zaměřen na fotografii a nová média. Fotografie na výstavě měly vypovídat o vztahu fotografů k těmto horám, vztahu založeném na bázi vzpomínek a nadto i na soukromé symbolice, přičemž vše mělo působit dojmem jakýchsi osobních poznámek. V uplynulých letech proběhlo v galerii v Jelení Hoře, ale i v galeriích okolních měst několik individuálních či kolektivních výstav věnovaných ať už přímo, anebo i nepřímo problematice Krkonoš. Všeříkající je v tomto směru seznam autorů vystavujících na této expozici, z nichž naprostá většina má za sebou pozoruhodné výsledky na poli fotografování přírodních scenérií. Nesmíme v této souvislosti zapomenout na obrovské množství ryze amatérských nadšenců, kteří nejsou sdruženi v žádné fotografické společnosti a kteří neúnavně zaznamenávají neopakovatelnou atmosféru této krajiny, což se tu a tam stává katalyzátorem jejich vstupu na půdu pokročilejší a uvědomělé tvůrčí činnosti.

Výše načrtnuté myšlenky jsou základem iniciativy jelenohorské sekce uměleckých výstav nazvané Karkonosze. Fotografia Hand Made. Vytyčila si za cíl vytvořit širokou, nicméně kompaktní reprezentativní kolekci jelenohorské fotografie týkající se krkonošské přírodní scenérie. Při výběru autorů a hodnocení jejich fotografií postupovali organizátoři podle vcelku jednoduchého klíče. V první řadě to bylo rozhodné přihlášení se k tvorbě jako takové, kdy dané téma slouží coby prostředek k autorské výpovědi, v níž se zcela zřetelně zračí umělecké konotace. Identická, eventuálně podobná místa jsou na výstavě ukazována rozličným způsobem: od paradokumentárního, precizního zobrazení, až po svobodné, kvazi malířské interpretace; od širokých panoramatických pohledů až po detailní záběry. Ve druhé řadě to byla použitá technologie: na výstavu byli pozváni fotografové pracující s klasickou fotografií, která pro většinu jejich dnešních kolegů představuje těžko zvládnutelný, ba leckdy i nezvládnutelný problém. Digitalizace totiž ovládla techniku i technologii fotografování, což ve svém důsledku znamenalo nejen svébytnou „mechaniku“ vzniku snímku, ale i jeho posunuté vnímání. Výběr klasické technologie, často ne úplně přesně zvané „analogová“, však v tomto případě neznamená vyzdvižení jedné metody na úkor druhé. Nejde o nic jiného než o přirozenou návaznost na tradici, kterou dodnes pěstují lidé z okruhu jelenohorské fotografické školy. Tato formulace, vyslovená před několika lety Krzysztofem Jureckim, je vnímána prizmatem estetické zásady založené na ortodoxním přístupu k přirozenosti prostředí a navazující ve své podstatě na jeho kvalitativní stránky. Nutno podotknout, že pojem „ortodoxní“ v sobě neskrývá negativní konotace, ba právě naopak: poukazuje na primární zásady fotografie, která je efektem působení světla a chemie a taktéž ručního vyvolávání fotografií, jehož devízou je stále přítomné vědomí materiální stránky fotografie, popř. filmu, kterého se lze v procesu vyvolávání fotografie fyzicky dotýkat.

V případě digitálního nosiče máme co do činění se svého druhu konvenčností. Snímek, jenž je nám v klasické fotografii skryt a vyvstává nám vlivem paprsků světla postupně před očima ve fotografické emulzi ještě před samotným procesem vyvolání, je zde permanentně přítomný. Prakticky po celou dobu je uložen ve formě elektronického zápisu na paměťové kartě fotoaparátu, potažmo v paměti počítače. K jeho zviditelnění, resp. vyvolání je zapotřebí jistého množství elektrické energie. Nedostává-li se jí, je snímek „uložen“ jednou provždy. Právě nemateriálnost nosiče je důvodem, proč se tolik umělců od digitální fotografie odvrací. V současnosti je v plném proudu ne nezajímavá debata ohledně specifik, podobností a především rozdílností mezi oběma způsoby fotografování. Jejich výsledkem je mimo jiné poukázání na kulturní změny probíhající v samém lůně fotografie, která jakoby ustupovala z pozic „svědka existence světa“ a začala se mnohdy vzhlížet sama v sobě a fotografování vnímat jako nějaký rituál, jimž si může „přivlastňovat“ veškerou viditelnou skutečnost, včetně všech jejích významů, počítaje v to i ty podružné, nepodstatné a okrajové. Samotné prohlížení fotografií se pak vzhledem k jejich velkému množství a z toho plynoucí opakovatelnosti a zaměnitelnosti stává nudným a únavným.

Zdá se, že je předčasné dávat fenoménu nahrazování fotografie klasické tou digitální nějaké jasné hodnotící znaménko, lze totiž jen dost obtížně objektivním způsobem hodnotit právě probíhající kulturní změny. Povaha těchto změn se prokáže až časem. Co ale můžeme a co bychom měli, je nahlížet jakoby zevnitř na tu dialektiku změn, jež na nás aktivně působí ve jménu nových technologií, které s sebou přináší technologický pokrok. Podle mého názoru mohou některé závěry učiněné z takovéto předčasné analýzy vést k domněnkám, že přirozenost těchto změn bývá mnohdy jen zdánlivá, nicméně podstata a smysl jejich odkazu zůstávají beze změn. Stefan Czyżewski v mottu znamenitého skvělého eseje Jde skutečně o digitální revoluci? napsal: „Digitální obraz ve fotografování jakožto záznam založený na binární opozici je tak starý jako tisk fotografií s použitím polotónu; tzv. digitální snímek je stále snímkem klasickým, ať už je na obrazovce monitoru, nebo je vytištěný!“

Nicméně platí, že klasická fotografie je jako kvalitní a lety ozkoušená značka vína. Znalec nemusí podstupovat riziko ochutnávání značek nových. A pokud tak přesto učiní, stejně se přečasto vrací k rafinované chuti té značky, která svou kvalitu potvrzuje již po mnoho a mnoho let. Metoda vyvolávání fotografií pomocí negativu a pozitivu není úkolem snadným, je při něm zapotřebí vypořádat se s vrtošivými a proměnlivými okolnostmi, které proces zpracovávání fotografií doprovázejí, a stejně tak i počítat s tím, že stereotypy vyskytující se v digitálním fotografování jsou zde věcí prakticky neznámou. Z tohoto důvodu se nad vyvoláváním klasické fotografie nevznáší jen oblak nevšedního půvabu v podobě svébytné technologie, ale i ten v podobě správného odhadu hraničícího s intuitivním poznáním, co je třeba „doupravit“ a rozhodnout tak o konečné podobě snímku. A právě ve specifičnosti této činnosti, v její, dá se říci alchymii, a také v trnité cestě začínající exponováním a končící hotovým snímkem spatřují milovníci klasické fotografie její kouzlo, které jim tolik schází tam, kde o konečné podobě snímku rozhodují přístroje a instrukce jejich obsluhy. Tím, že jsme tuto naši výstavu věnovali právě této metodě, jsme zároveň chtěli projevit uznání všem těm, kdo až dosud nejplněji zaznamenávali na své fotoaparáty krásy našeho regionu.

Rukodělná výroba, kterou klasické fotografování bezesporu je, se navzdory nedávno obnovenému zájmu o ni dostává stále více do pozadí a uzavřenosti a ruku v ruce s tím i do pozice jakési elitářské interdisciplíny. Pro umělce, kteří na výstavě Karkonosze. Fotografia Hand Made prezentují své práce, je příležitostí k tomu, aby vzdali hold jimi používané a velebené metodě. Z pohledu organizátorů pak je ideální možností k realizaci originální výstavy, ale v jistém smyslu i k poctění účastníků této velezajímavé prezentace.

Wrocław, srpen r. 2014

…i biała mgła, białe oczekiwanie, białe nieznane, białe dale

i kolorowa bliskość… i bliska kolorowość

gdzieś są góry i gdzieś jest ziemia

i gdzieś, bardzo blisko, jest niebo…

wysokość, cisza, wiatr, powietrze, dal,

przed sobą polski horyzont aż do morza, z tyłu Czechy

ludzie z ludźmi, ludzie bez ludzi

czas bez minut, bez godzin… czas, który się na cztery dni zatrzymał…

czas, który przemienił się w kolory

wibracje powietrza, wibracje w sercu, wibracje postrzegania, wibracje zrozumienia

linie ołówkiem, ślady pędzlem

CYK

koper, chleb, piwo, wino, kiełbaski… i jabłko

WSPÓLNY STÓŁ

… słowa i uśmiechy, słowa i słowa, słowa i kolory, słowa i linie, kreski i kropki…

i poszukiwanie i tworzenie i obawy

ogień i wieczór i noc i rano

obrazy

fotografie

…i słowa podżegania DO ZOBACZENIA KIEDYŚ…

D.M. maj 2014

Plener artystyczny na Stogu Izerskim odbył się od 17 do 22 maja 2014 r. na zaproszenie Galerii BWA w Jeleniej Górze. Miejsce ze wspaniałym widokiem w dal było aż kosmicznie inspirujące; wszystkim obecnym uświadamiało, jak mały jest człowiek, że zarówno jego bycie, jak i starania czy twórczość są tylko tymczasowe. Możliwość przeżycia w jednym miejscu poczucia nieuchronności losu i jednocześnie poczucia wolności jest wspaniała – zwłaszcza i szczególnie dla grupy artystów – fotografów, malarzy, grafików, plastyków i performerów.

Tak różnorodna grupa ludzi spotkała się na zaproszenie p. dyrektor Niny Hobgarskiej w schronisku na Stogu Izerskim, jednej z najwyższych gór Gór Izerskich. Starali się opracować w sposób artystyczny, a następnie rozwinąć zadany temat – przestrzeń. Temat był wokół aż naturalistycznie namacalny. Wszystko go dotyczyło i wszystko było nim przesycone. Wszystko łączyło się z tą potęgą, która rozwarła się pod nami w pełnej krasie i szczerości. Doskonałość sama w sobie.

Potem bierze się do ręki ołówek, pędzel, aparat fotograficzny i stara się wyrazić wszystko, co się widzi, słyszy, zauważa. Wszystko, co się czuje. Tylko, że czasami poczucie, pragnienie, przekonanie, że da się radę, które rozpoczyna się wraz z pierwszym porannym promieniem słońca, znika wraz z jego ostatnim błyskiem. Właśnie tu, w górach, temat przestrzeni jest ogromnym wyzwaniem.

Na wspólne dni wpłynęło także to, że zaproszeni zostali i spotkali się tu różni artyści z obu stron Gór Izerskich – Czesi i Polacy. Wspaniały pomysł połączenia grupy różnorodnej nie tylko artystycznie i językowo, ale też wiekowo. Różność spojrzenia, doświadczeń artystycznych i życiowych, odpowiedzialności za siebie, podejścia do swojej twórczości, zdolność uchwycenia tematu i jego wyrażenia pokazały się w pełnej skali i jaskrawości.

Powstawały obrazy i fotografie…

W nich skryły się też wszystkie rozmowy, dialogi, monologi, milczenia, obserwowania, poszukiwania. W nich pojawiło się zrozumienie bez słów, sympatia, wzajemne wsparcie. W nie wryła się oczywista rywalizacja artystyczna, bez której nie zaiskrzy, bez której nie idzie się dalej i bez której – przede wszystkim – nie ma przyjaźni w twórczości i chyba również w życiu.

Soczewki aparatów w rytmie schodzonych kilometrów nacykały tysiące zdjęć, a ci, którzy wybrali i umieją widzieć przestrzeń przez wizjer lub displej aparatu fotograficznego, swoje tajemnice i obrazy odkryją dopiero na wystawie w Jeleniej Górze i w galerii Boučkův statek w Malej Skále.

Nie ma nic bardziej inspirującego, niż spotkanie z tymi, którzy w tej samej chwili przeżywają to samo.

Słowa – a zwłaszcza słowniki – są zbyteczne.

Zarejestrowane przeżycia i odczucia z inspirującego polsko-czeskiego spotkania artystów znajdziemy w obrazach i fotografiach.

Przestrzenie, miejsca, obrazy…

Przestrzeń – to, co nas otacza. Prze-strzeń. Prze-strzał. Prze-strzec. Prze-stwór. Prze-sunąć. Prze-sycić. Prze-świt. Prze-trwać. Prze-trawić. Prze-żyć. Prze-czytać. Prze-myśleć. Intuicyjnie czujemy, że w znaczeniu słowa przestrzeń kryją się dwa elementy. “Prze”- wiązany z czasem, z przeżyciem, przebywaniem oraz „strzeń” związany z ruchem, szybkością.

Edward T. Hall w książce „Ukryty Wymiar” pisze o percepcji przestrzeni, receptorach przestrzennych – oczach, uszach, nosie, o receptorach bezpośrednich, skórze i mięśniach,

o przestrzeni wzrokowej i słuchowej, przestrzeni węchowej, przestrzeni termicznej, przestrzeni dotykowej. O antropologii przestrzeni, przestrzeni trwałej, na pół trwałej i nieformalnej,

o dynamizmie przestrzeni.

O przestrzeni wizualnej. „Poruszając się w przestrzeni, stabilizujemy swój świat wizualny za pomocą przekazów płynących z ciała. Bez tego sprzężenia zwrotnego z ciałem bardzo wielu ludzi traci kontakt z rzeczywistością i ulega halucynacjom.” – pisze Hall. A zatem istnieje także przestrzeń halucynacji, wytworzona na podstawie informacji niestandardowo przetworzonych przez nasz umysł.

O tym, jak istniejemy w przestrzeni decyduje to, kim lub czym jesteśmy, decyduje jakość posiadanych przez nas fizycznych i kulturowych receptorów. Tym najważniejszym receptorem jest wzrok, który wytwarza wizualne reprezentacje przestrzeni.

O związkach między obrazami a miejscami pisze Hans Belting w swojej „Antropologii Obrazu”.

Według niemieckiego badacza „obrazy fotograficzne stały się ››miejscami nieumiejscowionego‹‹

Po tym jak utracone zostały miejsca w świecie, powracają one w obrazach, które raz jeszcze nadają im status miejsca.” Belting zwraca uwagę, że nasze przeżywanie świata zostało już bezpowrotnie zapośredniczone przez obrazy medialne. Miejsce samo w sobie, jego unikalność, specyfika, fizyczne atrybuty przestrzeni uprawomocnione są już jedynie przez jego obraz medialny. Rzeczywistość istnieje o tyle, o ile potwierdzana jest przez media. Znakomity czeski fotograf Miroslav Tichy, w poświęconym mu filmie Tarzan na emeryturze, powtarzał za Platonem, że świat, który widzimy jest tylko odbiciem, złudzeniem… Śmiał się, że fotografuje to, czego i tak nie ma.

Doświadczenie przestrzeni i miejsca było kiedyś warunkami istnienia kultury. Wytwarzały historyczne tożsamości, które umożliwiały odróżnienie swojego od obcego, które budowały poczucie przynależności i sensu życia. W nowoczesnym świecie te przestrzenie tożsamości zostały wyparte przez przestrzenie tranzytowe. „Przestrzenie komunikacji zastępują dawne przestrzenie geograficzne.” Stają się one przystankami, poczekalniami, węzłami wielkiej sieci globalnych połączeń. W rezultacie miejsca, które kiedyś były unikalne, tracą swoją specyfikę, dostosowują się do ujednoliconych sieciowych potrzeb mas podróżujących ludzi. Przestrzenie, kiedyś zamknięte i specyficzne, dziś otwierają się i ich unikatowość podmywana jest przez fale rozmaitych sprzecznych oczekiwań i wyobrażeń. Lokalne kultury wypierane są z miejsc, z których się wywodzą. Jak pisze Belting przestają one być miejscami pamięci stały się raczej miejscami w pamięci. Przestrzenie i miejsca obecnie bardziej realne wydają się być w obrazach niż w rzeczywistości.

Kiedy odwiedzamy jakieś miejsce, to nie odnosimy się jedynie do jego czasu teraźniejszego. Chcielibyśmy dotrzeć do miejsca takiego, jakim ono było w czasie, które zdefiniował jego tożsamość. Poruszamy się, wśród półprzezroczystych warstw czasu. Z każdej z tych warstw próbujemy odfiltrować to, co jest dla nas szczególnie interesujące. Dlatego miejsca fizycznie istniejące w przestrzeni stają się w naszych głowach często wirtualnym fantazmatem, zbiorem cytatów, obrazów, wspomnień i emocji innych ludzi. Często bywa tak, że miejsca istniejące realnie, posiadające swoje geograficzne koordynaty, są scenerią fikcji. Tradycją miejsca jest historyczne zafałszowanie, przemilczenie lub wręcz czysta fantazja. Trwanie takich narracji często na trwałe zakorzenia się w pamięci miejsca i produkuje kolejne „dowody” jego prawdziwości, im pamięć miejsca bardziej zafałszowana, tym takich fikcyjnych, kompulsywnych potwierdzeń wydaje się więcej. Oblicza takich miejsc zmieniają się powoli dopiero dzięki historycznym i politycznym wstrząsom, które dopuszczają nowe sposoby interpretacji historii, które uprawomocniają historię tych, którzy do tej pory skazani byli na milczenie. Mitologizowanie przestrzeni dotyczy nie tylko tak szczególnych fragmentów przestrzeni jak pola bitew, miejsca związane ze sławnymi ludźmi, ale także samej natury. Mitologizujemy brzeg morza i panoramy gór. „Dlaczego bliskość wodospadu, góry czy jakiegokolwiek innego fragmentu natury czyni nas mniej podatnymi na doświadczanie ››nędznych niechęci i niskich pożądań‹‹ niż bliskość zatłoczonych ulic?” pyta Alain de Botton w „Sztuce Podróżowania” i odpowiada, że emocje związane z miejscami można adekwatnie określić pojedynczym słowem, jakim jest wzniosłość. To właśnie słowo najlepiej oddaje to, co czujemy patrząc na majestatyczną panoramę górską, kiedy stajemy na skraju pustyni albo patrzymy na piętrzące się pod niebo skaliste urwiska. Pojęcie to weszło do powszechnego użytku na początku osiemnastego stulecia, a wywodzi się przetłumaczonego w 1712 roku na język angielski, napisanego około 200 roku naszej ery traktatu Longinusa „O wzniosłości”. Autor, analizując rozmaite krajobrazy, zebrał je w zbiór takich, które wywołują w ludziach uczucia, które określił z jednej strony jako przyjemne, a jednocześnie moralnie korzystne. Od tej pory o wartości krajobrazu decydowało to jakiego rodzaju uczucia wywołują w ludziach. „Joseph Addison w swoim eseju ››O rozkoszach wyobrażni pisał‹‹ o „cudownym spokoju i zdumieniu”, jakie odczuwał w obliczu „widoków otwartych równin, nietkniętych ręką człowieka pustyń, potężnych gór, wysokich skał i bezdennych przepaści i ogromnych obszarów wody.” – pisze de Botton. Malujący górskie pejzaże Karkonoszy, Caspar David Friedrich był uosobieniem wzniosłego, mistycznego stosunku do natury. W jego obrazowaniu przestrzeni ważną rolę odgrywa perspektywa patrzącego i przeżywającego człowieka. W słynnych fotografiach Ansela Adamsa z Yosemite National Park w Kalifornii obecności tego spojrzenia już nie odczuwamy. A jednak Adams wykonywał swoje majestatyczne fotografie w określonym celu. Należał do klubu Sierra – grupy, która aktywnie działała na rzecz ochrony środowiska naturalnego w Ameryce Północnej. Adams był także autorem systemu strefowego, który umożliwia dobór ekspozycji fotograficznej. A zatem techniczny pomiar przestrzenny powiązany był bezpośrednio z uzyskiwanym obrazem.

Czy jest możliwe istnienie w jakiejkolwiek przestrzeni poza kulturą? Nawet to, co nazywamy Naturą, ujęte jest w estetyzujące ramy kultury. O percepcji miejsca decyduje jego kulturowa „atrakcyjność” , potencjał sensów, możliwość narracji wynikająca z jego estetycznego potencjału. Każda epoka ma miejsca i przestrzenie, które „odkrywa” dla masowej wyobraźni. Po fascynacji „nieturystycznymi” wędrówkami po Azji, przyszedł czas na wyprawy bałkańskie. Nieskażone (albo innymi słowy atrakcyjnie brudne) bezdroża Albanii i Czarnogóry stały się miejscami, które w dobrym tonie było przemierzać. Ich percepcja jest już całkowicie oderwana od praktycznej rzeczywistości.

Dzisiaj nie tylko miejsca oderwały się od swoich obrazów, ale także obrazy oderwały się od swoich miejsc. Stały się one mieszkańcami rzeczywistości wirtualnej, oderwały się od przypisanych im przestrzeni i istnieją zawieszone w zbiorowej wyobraźni.

Postrzeganie przestrzeni przez artystów zawsze było wielowymiarowe. Dla jednych była to przestrzeń wewnętrzna, zamknięty, izolowany świat własnej wyobraźni wypełnionej abstrakcyjnymi relacjami i pojęciami. Dla innych relacja z przestrzenią przyjmuje wyraz fizyczny, uzewnętrznia się w relacji wobec własnego ciała, jego wymiarów, możliwości, rozciąga się od przestrzeni intymnej do przestrzeni społecznej, przechodzi płynnie w geo- i biopolitykę, określa miejsce człowieka w wielowymiarowej rzeczywistości. Przestrzeń prowokuje do działania. W naturze człowieka, w naturze artysty jest coś, co zmusza do określenia się, do działania. Jest to działanie: w, wobec, przeciw, z … W którąkolwiek stronę skierujemy nasze zainteresowanie, prowokacja przestrzeni będzie zawsze aktualna.

Przestrzeń – to, co nas otacza. Prze-strzeń. Prze-strzał. Prze-strzec. Prze-stwór. Prze-sunąć. Prze-sycić. Prze-świt. Prze-trwać. Prze-trawić. Prze-żyć. Prze-czytać. Prze-myśleć. Intuicyjnie czujemy, że w znaczeniu słowa przestrzeń kryją się dwa elementy. “Prze”- wiązany z czasem, z przeżyciem, przebywaniem oraz „strzeń” związany z ruchem, szybkością.

Edward T. Hall w książce „Ukryty Wymiar” pisze o percepcji przestrzeni, receptorach przestrzennych – oczach, uszach, nosie, o receptorach bezpośrednich, skórze i mięśniach,

o przestrzeni wzrokowej i słuchowej, przestrzeni węchowej, przestrzeni termicznej, przestrzeni dotykowej. O antropologii przestrzeni, przestrzeni trwałej, na pół trwałej i nieformalnej,

o dynamizmie przestrzeni.

O przestrzeni wizualnej. „Poruszając się w przestrzeni, stabilizujemy swój świat wizualny za pomocą przekazów płynących z ciała. Bez tego sprzężenia zwrotnego z ciałem bardzo wielu ludzi traci kontakt z rzeczywistością i ulega halucynacjom.” – pisze Hall. A zatem istnieje także przestrzeń halucynacji, wytworzona na podstawie informacji niestandardowo przetworzonych przez nasz umysł.

O tym, jak istniejemy w przestrzeni decyduje to, kim lub czym jesteśmy, decyduje jakość posiadanych przez nas fizycznych i kulturowych receptorów. Tym najważniejszym receptorem jest wzrok, który wytwarza wizualne reprezentacje przestrzeni.

O związkach między obrazami a miejscami pisze Hans Belting w swojej „Antropologii Obrazu”.

Według niemieckiego badacza „obrazy fotograficzne stały się ››miejscami nieumiejscowionego‹‹

Po tym jak utracone zostały miejsca w świecie, powracają one w obrazach, które raz jeszcze nadają im status miejsca.” Belting zwraca uwagę, że nasze przeżywanie świata zostało już bezpowrotnie zapośredniczone przez obrazy medialne. Miejsce samo w sobie, jego unikalność, specyfika, fizyczne atrybuty przestrzeni uprawomocnione są już jedynie przez jego obraz medialny. Rzeczywistość istnieje o tyle, o ile potwierdzana jest przez media. Znakomity czeski fotograf Miroslav Tichy, w poświęconym mu filmie Tarzan na emeryturze, powtarzał za Platonem, że świat, który widzimy jest tylko odbiciem, złudzeniem… Śmiał się, że fotografuje to, czego i tak nie ma.

Doświadczenie przestrzeni i miejsca było kiedyś warunkami istnienia kultury. Wytwarzały historyczne tożsamości, które umożliwiały odróżnienie swojego od obcego, które budowały poczucie przynależności i sensu życia. W nowoczesnym świecie te przestrzenie tożsamości zostały wyparte przez przestrzenie tranzytowe. „Przestrzenie komunikacji zastępują dawne przestrzenie geograficzne.” Stają się one przystankami, poczekalniami, węzłami wielkiej sieci globalnych połączeń. W rezultacie miejsca, które kiedyś były unikalne, tracą swoją specyfikę, dostosowują się do ujednoliconych sieciowych potrzeb mas podróżujących ludzi. Przestrzenie, kiedyś zamknięte i specyficzne, dziś otwierają się i ich unikatowość podmywana jest przez fale rozmaitych sprzecznych oczekiwań i wyobrażeń. Lokalne kultury wypierane są z miejsc, z których się wywodzą. Jak pisze Belting przestają one być miejscami pamięci stały się raczej miejscami w pamięci. Przestrzenie i miejsca obecnie bardziej realne wydają się być w obrazach niż w rzeczywistości.

Kiedy odwiedzamy jakieś miejsce, to nie odnosimy się jedynie do jego czasu teraźniejszego. Chcielibyśmy dotrzeć do miejsca takiego, jakim ono było w czasie, które zdefiniował jego tożsamość. Poruszamy się, wśród półprzezroczystych warstw czasu. Z każdej z tych warstw próbujemy odfiltrować to, co jest dla nas szczególnie interesujące. Dlatego miejsca fizycznie istniejące w przestrzeni stają się w naszych głowach często wirtualnym fantazmatem, zbiorem cytatów, obrazów, wspomnień i emocji innych ludzi. Często bywa tak, że miejsca istniejące realnie, posiadające swoje geograficzne koordynaty, są scenerią fikcji. Tradycją miejsca jest historyczne zafałszowanie, przemilczenie lub wręcz czysta fantazja. Trwanie takich narracji często na trwałe zakorzenia się w pamięci miejsca i produkuje kolejne „dowody” jego prawdziwości, im pamięć miejsca bardziej zafałszowana, tym takich fikcyjnych, kompulsywnych potwierdzeń wydaje się więcej. Oblicza takich miejsc zmieniają się powoli dopiero dzięki historycznym i politycznym wstrząsom, które dopuszczają nowe sposoby interpretacji historii, które uprawomocniają historię tych, którzy do tej pory skazani byli na milczenie. Mitologizowanie przestrzeni dotyczy nie tylko tak szczególnych fragmentów przestrzeni jak pola bitew, miejsca związane ze sławnymi ludźmi, ale także samej natury. Mitologizujemy brzeg morza i panoramy gór. „Dlaczego bliskość wodospadu, góry czy jakiegokolwiek innego fragmentu natury czyni nas mniej podatnymi na doświadczanie ››nędznych niechęci i niskich pożądań‹‹ niż bliskość zatłoczonych ulic?” pyta Alain de Botton w „Sztuce Podróżowania” i odpowiada, że emocje związane z miejscami można adekwatnie określić pojedynczym słowem, jakim jest wzniosłość. To właśnie słowo najlepiej oddaje to, co czujemy patrząc na majestatyczną panoramę górską, kiedy stajemy na skraju pustyni albo patrzymy na piętrzące się pod niebo skaliste urwiska. Pojęcie to weszło do powszechnego użytku na początku osiemnastego stulecia, a wywodzi się przetłumaczonego w 1712 roku na język angielski, napisanego około 200 roku naszej ery traktatu Longinusa „O wzniosłości”. Autor, analizując rozmaite krajobrazy, zebrał je w zbiór takich, które wywołują w ludziach uczucia, które określił z jednej strony jako przyjemne, a jednocześnie moralnie korzystne. Od tej pory o wartości krajobrazu decydowało to jakiego rodzaju uczucia wywołują w ludziach. „Joseph Addison w swoim eseju ››O rozkoszach wyobrażni pisał‹‹ o „cudownym spokoju i zdumieniu”, jakie odczuwał w obliczu „widoków otwartych równin, nietkniętych ręką człowieka pustyń, potężnych gór, wysokich skał i bezdennych przepaści i ogromnych obszarów wody.” – pisze de Botton. Malujący górskie pejzaże Karkonoszy, Caspar David Friedrich był uosobieniem wzniosłego, mistycznego stosunku do natury. W jego obrazowaniu przestrzeni ważną rolę odgrywa perspektywa patrzącego i przeżywającego człowieka. W słynnych fotografiach Ansela Adamsa z Yosemite National Park w Kalifornii obecności tego spojrzenia już nie odczuwamy. A jednak Adams wykonywał swoje majestatyczne fotografie w określonym celu. Należał do klubu Sierra – grupy, która aktywnie działała na rzecz ochrony środowiska naturalnego w Ameryce Północnej. Adams był także autorem systemu strefowego, który umożliwia dobór ekspozycji fotograficznej. A zatem techniczny pomiar przestrzenny powiązany był bezpośrednio z uzyskiwanym obrazem.

Czy jest możliwe istnienie w jakiejkolwiek przestrzeni poza kulturą? Nawet to, co nazywamy Naturą, ujęte jest w estetyzujące ramy kultury. O percepcji miejsca decyduje jego kulturowa „atrakcyjność” , potencjał sensów, możliwość narracji wynikająca z jego estetycznego potencjału. Każda epoka ma miejsca i przestrzenie, które „odkrywa” dla masowej wyobraźni. Po fascynacji „nieturystycznymi” wędrówkami po Azji, przyszedł czas na wyprawy bałkańskie. Nieskażone (albo innymi słowy atrakcyjnie brudne) bezdroża Albanii i Czarnogóry stały się miejscami, które w dobrym tonie było przemierzać. Ich percepcja jest już całkowicie oderwana od praktycznej rzeczywistości.

Dzisiaj nie tylko miejsca oderwały się od swoich obrazów, ale także obrazy oderwały się od swoich miejsc. Stały się one mieszkańcami rzeczywistości wirtualnej, oderwały się od przypisanych im przestrzeni i istnieją zawieszone w zbiorowej wyobraźni.

Postrzeganie przestrzeni przez artystów zawsze było wielowymiarowe. Dla jednych była to przestrzeń wewnętrzna, zamknięty, izolowany świat własnej wyobraźni wypełnionej abstrakcyjnymi relacjami i pojęciami. Dla innych relacja z przestrzenią przyjmuje wyraz fizyczny, uzewnętrznia się w relacji wobec własnego ciała, jego wymiarów, możliwości, rozciąga się od przestrzeni intymnej do przestrzeni społecznej, przechodzi płynnie w geo- i biopolitykę, określa miejsce człowieka w wielowymiarowej rzeczywistości. Przestrzeń prowokuje do działania. W naturze człowieka, w naturze artysty jest coś, co zmusza do określenia się, do działania. Jest to działanie: w, wobec, przeciw, z … W którąkolwiek stronę skierujemy nasze zainteresowanie, prowokacja przestrzeni będzie zawsze aktualna.

Marek Wasilewski

Wystawa: „Przestrzeń“ jest częścią projektu „Przestrzeń”, który współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, środków budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Nysa oraz Miasta Jelenia Góra i Starostwa Powiatowego w Jeleniej Górze.

W OBRONIE PIĘKNA

17 stycznia – 17 lutego 2014 r.

W obliczu unicestwiania twórczych myśli i dorobku nagromadzonego przez tysiąclecia, pragnę nie dopuścić do całkowitego wyniszczenia w umysłach oraz sercach wrażliwości na Piękno, a także problemy egzystencjalne. Marzę, aby każdy człowiek miał świadomość zależności od harmonijnego współistnienia z uszanowaniem boskości wszystkich istot, niezależnie od płci, rasy i światopoglądu.

Do obrony Piękna używam jak najprostszych środków: farby oraz pędzla. Staram się w sposób prosty i czytelny z odrobiną metafory, a także symboliki, przekazywać odbiorcom wieloznaczność myśli, zachęcając do wielokrotnego obcowania z obrazami. Odwracam się od modnych obecnie działań ukierunkowanych na szokowanie skandalem, demolowanie zastanych wartości, niszczenie autorytetów oraz kreowanie antysztuki jako najwyższego kunsztu XXI wieku.

Obrona Piękna jest głównym motorem napędzającym moją pasję malarską. Pomaga mi ono w zmaganiach twórczych, kiedy tworzę dzieła z miłości do otaczającego nas świata.

Od najmłodszych lat obcowałem z nieodpartym urokiem Lubelszczyzny. Dorastałem wśród łanów zbóż z chabrami, rumiankami i kąkolami, pachnącą gryką, niebieskim lnem, pooranymi ścierniskami, rosochatymi wierzbami, wąwozami, torfowiskami oraz łąkami zamkniętymi po błękitny horyzont.

Piękno lubelskiej ziemi było motywem i natchnieniem dla kilku tysięcy obrazów. Ratowałem zeschłe kwiaty, kopry, stare gary, cebule i czosnki, aby wykorzystać je w moich kompozycjach. To wszystko urastało w wizjach do symbolu nieprzemijających wartości takich jak: ziemia, woda i ogień.

Aby móc wyrazić czytelnie swój bunt środkami malarskimi, musiałem przejść mozolną edukację: studia z natury, wnikliwe obserwowanie niecodziennych zjawisk, szkicowanie, transponowanie trójwymiarowych przestrzeni i brył, poznawanie zasad perspektywy, anatomii i technik malarskich.

Tylko dzięki rzetelnie opanowanemu warsztatowi można tworzyć cudowności wzbudzające zachwyt odbiorców.

Tę broń w walce o trwałość Piękna poddaję ciągłemu hartowaniu poprzez powroty do obserwacji życia i natury, które są niewyczerpanym źródłem inspiracji.

„Moda przemija – PIĘKNO pozostaje”

Stanisław Mazuś – urodzony w 1940 r. w Lublinie. W latach 1961-1967 odbył studia na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, zakończone dyplomem w pracowni prof. Eugeniusza Eibischa. Dwukrotny stypendysta Ministerstwa Kultury i Sztuki.

Od 1967 r. bierze udział w międzynarodowych, ogólnopolskich i okręgowych konkursach, plenerach, wystawach. Zorganizował ponad 200 wystaw indywidualnych w kraju, m.in.:

w Lublinie, Mikołowie, Siedlcach, Krakowie, Radomiu, Zamościu, Olsztynie, Rzeszowie, Szczecinie, Wałbrzychu, Piotrkowie Trybunalskim, Płocku, Kołobrzegu, Pile, Zielonej Górze, Ustce, Poznaniu, Koszalinie, Nowym Targu, Gorlicach, Miechowie, Olkuszu, Włocławku, Kętrzynie, Gliwicach, Kaliszu, Tychach, Katowicach, Puławach, Pszczynie, Rybniku, Siemianowicach Śląskich, Bytomiu, Czeladzi, Wadowicach, Częstochowie, Warszawie, Sopocie, Tarnowie, Nowym Sączu, Bielsku-Białej, Białymstoku, Opolu, Łomży, Suwałkach, Gorzowie Wielkopolskim, Bydgoszczy, Wrocławiu, Busku Zdroju, Kielcach, Białej Podlasce, Łodzi, Cieszynie, Sosnowcu, Gliwicach, Czechowicach Dziedzicach, Lubniewicach, Pszczewie, Barlinku, a także za granicą: w Sofii, Pradze, Sztokholmie, Wiedniu, Komarnie, Aix-les-Bains, Mediolanie, Nowym Jorku, Waszyngtonie i Bratysławie.

Brał udział w prezentacjach sztuki polskiej za granicą, m.in. w Miszkolcu, Madrycie, Moskwie, Ostrawie, Budapeszcie, Sofii, Zagorie, Karlowych Warach, Paryżu, Bayreuth, Ułan Bator, Barcelonie, Bratysławie, Pradze, Atenach, Berlinie, Beuningen.

Prace znajdują się w zbiorach instytucji państwowych, muzeach, kolekcjach prywatnych w kraju i za granicą, m.in. w Galerii Uffizi we Florencji.

Jest laureatem wielu znaczących nagród i wyróżnień.

Wystawa ze środków finansowych: Miasta Jelenia Góra.